Beynimizi, olumsuz duygu ve düşüncelerle şekillendirirsek karamsarlıktan kurtulamayız. Bu da bizi yıpratmaya yeterlidir.
Yaşamaktan zevk alabilmemiz için, bir yandan hayatımızı daha iyileştirme, güzelleştirme çabamızı sürdürürken diğer yandan hayatın olumsuzluklarını bir yana itip hayata biraz da olumlu pencereden bakmak zorundayız. Bu bakımdan dikkatimizi hayatımızın olumlu yönlerine yoğunlaştırıp bizleri olumlu duygulara taşıyan araçlardan yeteri kadar yararlanmalıyız.
Önceki yazım, “Gülmenin Analizi"inde gülmenin yararları ve önemi vurgulanmıştı.
İnsan yaşantısında önemli bir yer tutan ve birçok yararları olan gülme olayının gerçekleşmesi için bazı aracıların devreye girip beyni uyarması gerekir. Gülmemize neden olan gülme ihtiyacımızı karşılayan araçlardan birisi de fıkralardır.
Fıkranın Tanımı
Fıkranın bilinen iki anlamı vardır: Birincisi gazetelerdeki bildiğimiz köşe yazılarıdır. Bunu konumuzun dışında tutuyoruz. Biz gülmece fıkralarını ele alıyoruz.
TDK mizahi fıkranın tanımını şöyle yapıyor: Fıkra kısa, özlü anlatımı olan nükteli, güldürücü hikâyecik.
Fıkraların Kültürlerdeki Yeri
Fıkralar, eskiden beri tüm insanların, tüm ulus ve kültürlerin yaşamlarında bir şekilde yer almışlardır. Her devrin, her ulusun kendine göre bir mizah türü ve mizah anlayışı vardır. Fıkralar o kültürlerin kimliğini önemli ölçüde yansıtırlar. Örneğin: İskoçların cimriliği, Fransızların abartmacılığı, Yahudi ve Hintlilerin alım- satımdaki üstünlükleri onların fıkralarında belirgin biçimde yansıtılır.
Fıkralar, Dünya’nın her yerinde anlatılır, Dünya’nın her tarafında bir espri aracı olarak kullanılıyor. Her yerin fıkraları kendilerine özgü ve güldükleri nükteler birbirinden farklı olabiliyor. Kişilerin güldükleri durumlar da birbirinden farklı. Birinin gülmekten katıldığı bir espri veya olaya diğeri duyarsız kalabiliyor. Ör. Bir kişinin kayarak yere düşmesi, bazılarını güldürürken bir diğerini üzebiliyor; kimileri de olayı umursamıyor.
Aynı kişinin güldüğü durumlar da kişinin yaşına ve ve o andaki ruhsal durumuna göre değişebiliyor.
Fıkraya Başlama Yaşı
Çocuklar küçük yaşlarda her şeyi doğrudan anlarlar. Onlar, espri, mecaz gibi dolaylı anlatımlardan pek fazla anlamazlar. Küçük çocuklar olaylı öykü ve masalları sever ve anlarlar. Fıkra anlatma ve anlattırmaya çocuk ilkokula başladıktan sonra başlanabilir. On yaşından sonra gülmece yazılarından hoşlanmaya başlarlar.
“Ergenlik dönemi onların tam fıkra çağıdır.” denilebilir. Çünkü bu dönemde onların dikkat çekmeye, gülmeye, güldürmeye; dikkatleri kendi üzerinde toplayıp toplumda yer edinmeye gereksinimleri vardır. Bu dönemde ergen, fıkra dinleyip anlatmaktan, espri yapmaktan, başkalarıyla dalga geçmekten oldukça hoşlanır.
Fıkranın Yararları
Fıkra bir güldürü aracı olduğu için gülmenin yararlarında söz konusu olan yararlar fıkralar içinde geçerlidir. Bunların dışında fıkra anlatma ve dinlemenin yararlarını dile getirecek olursak:
Fıkra bir güldürü aracı olduğu için gülmenin yararlarında söz konusu olan yararlar fıkralar içinde geçerlidir. Bunların dışında fıkra anlatma ve dinlemenin yararlarını dile getirecek olursak:
Fıkra aracılığı ile insanların gülme gereksinimleri karşılanır.
Fıkra anlatan, esprili kişiler toplumca daha çok sevilip benimsenirler. Güldürü filmleri ve güldürü tiyatroları daha çok izlendiği gibi, oyuncuları gönlümüzde taht kurmuş, unutulmazlar arasına girmişlerdir. Eski siyasilerimizin siyasi konuşmalarını fazla hatırlamayız ancak onların nükteleri, belleğimizdeki yerlerini almıştır.
Fıkra anlatma ve dinleme, kişinin dil gelişimine, anlatma, dinleme, anlama, algılama, belleme yeteneklerinin gelişimine, kısacası bireyin zekâsının gelişimine katkı sağlar. Esprili kişilerin, fıkra anlatanların ve anlatılan fıkraya gülen kişilerin zeki oldukları söylenebilir. Zira esprinin içindeki muammayı anlamak, onu çözüp gülmek, öyle kolay bir iş değildir.
En etkili bomba espri ile patlatılandır. Savaşlardan elde edilemeyen sonuçlar fıkralarla elde edilebiliyor. Siyasi liderlerin ve toplumun bazı kesimlerindeki rakip kişilerin fıkralarla karşısındakini vurup küçük düşürmelerine çoğumuz tanık olmuşuzdur. Bu fıkra savaşı tarihteki liderler arasında da süregelmiştir. Ör. Akkoyunlu Uzun Hasan’ın Fatih’e gönderdiği elçisi ile: Şu verilsin bu yapılsın yoksa tepelemeye gelecek demesi üzerine, Fatih: “ Ben esasen baharda Hasan’ın tahtını başında paralamaya oraya gidecektim, buralara kadar zahmet etmesin” demiştir.(3000 Fıkra)
Fıkra ile uğraşanların, giderek espri yetenekleri gelişerek, zamanla esprili, neşeli bir kişilik kazanırlar. Evde ve okulda çocuklarımızı fıkra anlatmaya teşvik ederek onların espri yeteneklerinin gelişimine, neşeli bir kişilik kazanmalarına ve konuşmaya karşı yatkınlık kazanmalarına yardım etmiş oluruz.
Çocuğunuzun esprili bir kişilik kazanmasını istiyorsanız, onun esprilerine kulak verin, gülün ki sizden aldığı olumlu geri dönütle, o konuda kendine güveni artsın; ilgi çekebildiğini anlayarak öyle olmaya çalışsın.
Evde anlatılan fıkralar aileye moral aşılar. Evde anlatılan bir fıkra ile evin havası değişir; çatık kaşlar, asık yüzler yerini neşeli bir ortama bırakır.
Sınıf ortamında, uygun zamanda anlatılan bir fıkra ile sınıfta daha canlı bir ortam oluşur, uyuklayanların dikkatleri çekilir. Benzer biçimde konferans verirken ev söyleşilerinde konu ile ilgili anlatılan bir fıkra ile konu toparlanır, özetlenir dinleyenlerin dikkatleri çekilebilir.
Not: Fıkra anlatma sınıfta uğultuya neden olabileceğinden bu etkinliğe dersin bitimine yakın yer verilmeli.
Fıkralar hedef kişiyi topluma tanıtma bakımından etkilidirler.
Kişiler; fıkra anlatarak, dinleyerek, izleyerek, okuyarak eğlenebilirler.
Fıkralarda önemli mesajlar yer aldığından, fıkralardan önemli hayat dersleri çıkarılabilir. Kişinin yaşamını etkileyebilecek kısa, özlü bilgilere, gülmece ortamında fıkralardan ulaşılabilir.
Fıkra Anlatmaya Hazırlık
Fıkra anlatmaya başlamadan önce, iyi bir fıkra dinleyicisi ve izleyicisi olun. Farklı zamanlarda fıkralar okuyarak dağarcığınızı zenginleştirin. Çok fıkra bilmeden ziyade; az, ancak fıkrayı, çok iyi bilmek önemlidir. Aynı anda birçok fıkrayı bellemek zordur ve fıkraları birbirine karıştırma riski vardır.
Anlatacağınız fıkraları önceden tasarlamanız kendi kendinize bir denemesini yapmanız da gerekebilir.
Fıkra Anlatma
Beklenen etkiyi alamayacağı düşüncesiyle pek çok kimse Fıkra anlatmaya karşı çekimser davranır. Fıkra anlatmak için önemli bir beceri ve ustalık gerekir. Tüm ustalar acemilik ve çıraklık aşamalarından geçerek bu basamağa yükselmişlerdir. Size, hangi aşamada olursanız olun fıkra anlatmanızı öneririm. Usta olmanız için acemiliği ve çıraklığı kesinlikle yaşamalısınız. Bu herkesin normal karşılayabileceği bir durumdur. Bir işe ne kadar zaman ayırırsanız o ölçüde ustalaşacaksınız. Zorluklarla karşılaşsanız bile yılmamanız önemli.
Etkili bir şekilde fıkra anlatmak için: Ön hazırlığınızı tamamladıktan sonra anlatacağınız olayın, konuşma ya da hareketlerin, taklidini yapıp içten ve doğal olarak, olayı yaşıyormuş gibi anlatırsanız daha iyi dikkat çekersiniz. Bu arada fıkrayı gereksiz yere uzatmamaya, nüktesini yerli yerinde söylemeye dikkat etmelisiniz.
Eğer unutkansanız; üzgünüm, fıkra anlatmak sizin işiniz değil.
Fıkralar, konuşma sırasında, uygun yer ve zamanda anlatılırsa daha etkili olur. Fıkra anlatırken, fıkrayı dinleyecek kişilerin özellikleri dikkate alınmalı, kimseleri incitmemeye özen gösterilmeli. Aynı fıkralar aynı kişilere sürekli anlatılmamalı.
Fıkranızı anlattıktan sonra kimse gülmezse umursamayın. Çünkü herkesin güldükleri olay ve nükteler birbirinden farklıdır.
Başkaları fıkra anlattığında, etkilenmeseniz bile kesinlikle gülün veya gülümseyin. Yine bildiğiniz bir fıkra anlatıldığında hiç duymamış gibi dinleyin ve gülümseyin. Bunlar bir görgü kuralıdır. Gülümsemekle bir kaybınız olmaz, karşıdaki kişiyi konuşmaya karşı yüreklendirmiş olursunuz; aranızdaki içtenliği, muhabbeti artırırsınız.
Fıkranın Son Sınırı
Fıkra aracılığı ile belirgin kişileri küçük düşürmek, alay etmek, kişi ve toplumların değerlerine saldırmak vb. durumlar fıkra söylemenin amacını aşar. Çünkü fıkra söylemenin amacı, Söyleyenin kendi eğlenirken, karşısındakilerini de güldürüp eğlendirmektir; kırmak değildir.
Son Söz
Fıkra ve sonucunda oluşan gülme, stresin en iyi ilacıdır. Toplumsal yaşamımızı renklendirip neşe katmak için aile okul ve diğer toplumsal yaşamımızda fıkra olgusuna yer ayırmalıyız. Çocuklarımızı öğrencilerimizi fıkra anlatmaya özendirip uygun zamanlarda fıkralarını anlattırmalıyız. Kendimizin ve çocuklarımızın belirli bir fıkra dağarcığına sahip olması için çaba göstermeliyiz.
Bir sonraki yazı: HIZLI OKUMA
Hoşça Kalın, Değerli Okumaseverler!
Dursun BİLGİN
Güncelleme: 21/02/2023
