Sağlıklı olabilmenin en temel etkenleri… Kısa ve öz… Bu yazıda!
*****
Yazımıza bir Nastrettin Hoca fıkrasıyla başlayalım.
Nasrettin Hoca’ya “Sağlığın başı nedir?” diye sormuşlar. Hoca:
“Ayağını sıcak tut, başını serin,
Yemeğini vaktinde ye, düşünme derin…” diye yanıtlamış.
*****
Sağlıklı olmanın koşulları ile ilgili yüzlerce öğüt
duyarız. Hoca, bunlardan üçünü dile
getirmiş. Bu öğüdün her zaman geçerli olacağını sanıyorum.
Nasrettin Hoca gibi kendim de, bu yüzlerce öğüdü üçe indirgeseydim,
bunları; “dengeli beslenme, spor yapma,
normal duygudurum” olarak seçerdim. Önemsenen etkenler kişilere göre farklılık
oluştursa da bu konuda pek çok kişi ve bilim insanlarıyla hemfikir olacağımı
sanıyorum.
Şimdi sağlığımız için gerekli bu etkenleri kısaca gözden
geçirelim.
BİZE HAYAT VEREN İKİ OLGU
Beslenmenin, sporun ve normal duygudurumun sağlığımıza olan
etkilerini anlayabilmemiz için, metabolizma ve dengeleşim sürecini tanımlayalım.
Evrenin en harika makinesi vücudumuzun, bize yaşama şansı
veren ve bizi rahatlatan sınırsız başarılarından iki tanesi, metabolizma ve
dengeleşim olaylarıdır.
METABOLİZMA
Hava ve sudan sonra vücudumuzun en önemli gereksinimi
yiyeceklerdir. Yediklerimizi vücudumuz olduğu şekilde kulllanamaz. Yediklerimiz
ve içtiklerimiz, sindirim sisteminde parçalandıktan sonra kandan hücrelere
geçip vücudumuzun kullanabileceği küçük moleküllere ayrışırlar(katabolizma=
yadımlama) ve enerji açığa çıkar. Bu küçük parçacıklar (moleküller) yeniden
birleştirilerek daha büyük organik moleküller yapılandırılır. (anabolizma=
özümleme) Hücrede oluşan bu yıkım yapım tepkimelerinin tümüne metabolizma
denir. Organik moleküller dokularımızın yapımında ve onarımında kullanılır.
Elde edilen enerji ile de vücudumuzdaki hayatsal olaylar devam eder, tüm
organlarımız çalışır, vücudumuz ısınır. Biz de böylece hayatta kalma şansını
elde ederiz.
DENGELEŞİM
“Dengeleşim(homeostasis): Canlının beliren istek ve
gereksinmelerinin yarattığı dengesizlik durumunu ortadan kaldırarak dengeyi
yeniden sağlaması.” (TDK) Hava sıcaklığı
+40 derecede olsa -20 derecede de olsa, vucudumuz aynı sıcaklıktadır. Ya vücudumuz
bunu başaramasaydı!..
SAĞLIKLI OLMANIN EN TEMEL ETKENLERİ
Metabolizma ve dengeleşim süreçleri ne kadar düzenli olursa
organlarımız daha güçlü olur, daha iyi çalışırlar. Metabolizma ve dengeleşim
olaylarında doğrudan yer alarak ya da etkileyerek sağlıklı olmamızı sağlayan en temel etkenler: Temiz hava, uygun
sıcaklık, nem vb. fiziksel koşullar, yeterli su, dengeli beslenmek, normal
duygudurumunda olmak, düzenli spor yapmak, düzenli uyku ve düzenli yaşam tarzıdır.
BESLENMENİN YARARLARI
Aldığımız gıdalardan vücudumuz yapılır, yaşlanan ve zedelenen dokular
onarılır, vücudumuzun enerji gereksinimi karşılanır. Vücudumuz hastalıklara
karşı dirençli hale gelir.
DENGELİ BESLENMEK İÇİN
Yemek seçilmeden yani
her çeşit besin; yeterince ve zamanında alınmalı, yavaş yenmeli.
SPOR YAPMAK
Sağlıklı olmanın en önemli koşullarından biri de spor
yapmaktır. Spor denilince aklımıza bedensel ve zihinsel spor gelir. Burada bedensel
spordan söz edeceğiz.
YARARLARI
Spor yaptığımızda metabolizmamız hızlanır. Yediklerimiz ve
içtiklerimizden vücuda yararlı maddeler ve enerji daha fazla miktarda elde
edilir. Bunlar vücudumuzda kullanılarak organlarımız daha güçlenir ve daha iyi
çalışırlar. Spor, bağışıklık sistemi güçlendirir. Kişiyi olumsuz duygu ve
düşüncelerden uzaklaştırır. Kişiye daha güzel bir fiziksel görünüş sağlar.
ÖNERİLER
Spor, yaşamın bir parçası haline getirilmeli. Düzenli,
dengeli, yaşımıza ve bünyemize uygun egzersizleri yapmaya çaba gösterilmeli. En
azından günde beş-on dakika, bir halk oyununa ayrılabilir; yürüyüş yapılabilir.
Spor yapmak başlangıçta biraz zor gelse de, alıştıktan sonra
zevk alıp spora içimizden gelerek devam edebileceğimizi unutmayalım.
Spora başlamadan önce doktorumuza görünüp kendimize uygun
egzersizleri seçmede yarar var.
NORMAL DUYGUDURUMDA OLABİLMEK*
(Nasrettin Hoca, öğüdünün bir bölümünde, “Düşünme derin!”
demiştir. Hoca’nın bu sözü, “Olumsuz düşüncelerle zihnini yorma, küçük şeyleri
dert edinme...” anlamlarında söylediğini sanıyorum.)
Normal duygudurum, aşırılığı olmayan duygusal durumdur. Kişi
koşullara göre acı, tatlı her çeşit duyguyu yaşayabilir. Ancak yaşadığı
duygular, aşırı yoğun ve uzun süreli değildir. Bazen sıkıntıları olsa bile,
kişi çoğunlukla kendini iyi hisseder. Böylesi durumda organizmanın dengeleşim
durumu ve metabolizması daha düzenlidir.
Bu da onun sağlığını olumlu yönde etkileyecektir.
Kalın; esenlikle, mutlulukla!..
Dursun BİLGİN
*Son başlığın bazı bölümlerinde, “Ruh Sağlığı ve
Bozuklukları, Prof. Dr. M. Orhan ÖZTÜRK, Prof. Dr. N. Aylin ULUŞAHİN, 14. Baskı”
adlı kitaptan yararlanıldı.
