Duygu yönetiminde yararlanabileceğimiz tekniklerden; Kabullenme, görmezden gelme, hoşgörü- sabır, uğraşılar, gibi pasif yöntemler yerinde kullanıldıklarında yararlı olmalarına karşın bazen işimize yaramayabilir; hatta bazı zaman kendimizi kötü hissetmemize bile neden olabilirler. Ör. Kendimize göre haklı olduğumuz bir konuda susmamız, hakkımızı savunmamamız…
Durumlar karşısında bazen susmamız, bazen de tepki vermemiz gerekebilir.
TEPKİ NEDİR?
TDK’ ya göre, tepki: karşılık verme… (3. Anlamı)
Yazılarımızda tepkinin daha çok bu anlamı üzerinde duracağız. Newton’un etki- tepki yasasına göre: “Bir cisme bir kuvvet etki ediyorsa, cisimden kuvvete doğru eşit büyüklükte ve zıt yönde bir tepki kuvveti oluşur.” Bir şeyi –örneğin resimdeki gibi bir duvarı- ittiğimizde duvar da bizi iter. Psikolojik anlamda ise, canlılar yaşadıkları olaylara (etki, uyarıcı) karşı, karşılıklar verirler.(tepki) Kurt gören koyun (etki), korkar, kaçar. (tepki) Birine kızarsan (etki), o da sana kızar veya farklı tepkiler verebilir.
Aslında yaşadığımız duyguların tümü, yaşadığımız olaylara karşı beynimizin kurguladığı tepkilerdir. Yakınımızın vefatına üzülürüz. Başarımız karşısında seviniriz. Burada, yaşadığımız olaya karşı vereceğimiz tepkinin, yani yaşayacağımız duygunun kendi kontrolümüzde olması daha sağlıklıdır.
Vücudumuzdaki istenç dışı ya da bilinçli yönetilen sınırsız tepkilerin dışında, kitlesel tepkiler ve bireysel tepkiler de söz konusudur. Yazılarımızda, genellikle bizler için gerekli olan, toplumsal ilişkilerimizde uygulayabileceğimiz kişisel tepkilerden bahsediyoruz.
BAZI TEPKİ ÖRNEKLERİ
Tepkiler sınırsızdır. Sıcak sobaya elini değdiren kişinin, aniden elini çekmesi gibi istem dışı hareketler, iç salgı… Üzülme, sevinme, ağlama, gülme öfkelenme, yumuşama, tebrik etme, özür dileme, kaçma, savaşım, eleştiriye karşılık verme ve sınırsız… Görüldüğü üzere sadece olumsuz durumlara karşı değil, olumlu durumlara karşı da tepki veriyoruz.
TEPKİLERİN GEREĞİ VE YARARLARI
Uzmanlara göre, yerine ve duruma uygun olarak: “Kişi, hakkını savunmayı, duygularını daha rahatça açığa vurmayı, hayır diyebilmeyi öğrenebilmeli” ve uygulamalı; insan ilişkilerinde yeni başa çıkma yolları geliştirmeye çalışmalı… Olay ve durumlar karşısında hoşgörülü davranacağımız gibi gerektiğinde, bilinçli tepkilerimizi de ortaya koyabilmeliyiz.
Canımızı sıkan ya da iyi durumlara karşı tepki vermek, çözümler üretmek; canlı olmamızın, insan olmamızın, toplumsal bir varlık olmamızın gereğidir. Gölgede kalan ağaç, dallarını güneşe doğru uzatıyor.
Vücudumuz, yaşadığımız iyi veya kötü durumlara karşı çeşitli tepkiler vererek, çözümler üretir; bizim hayatta kalmamızı sağlar. Ör. Sıcakta terler, vücuttaki fazla ısıyı dışarı atarız. Tepkilerle dışarıdan gelen bedensel, ruhsal ve diğer tehditlerden korunuruz. Ör. Üzerimize gelen arabadan kaçarız. Diğer insanlarla olan ilişkilerimizi düzenleriz. (Bkz:Duyguların yararları)
TEPKİLER FARKLIDIR
Aynı uyarıcıya karşı, farklı kişiler, farklı tepkiler sergileyebilirler. Aynı kişi farklı zamanlarda aynı uyarıcıya -o andaki ruh haline göre- farklı tepkiler verebilir.
Bazı tepkiler, kişilerin mizaçlarına göre, kimine ferahlık sağlarken, kimisi de sonradan, niye öyle tepki verdiğine, üzülebilir. Bilinçli tepkiler, doğru veya yanlış olabilir.
TEPKİNİN SINIRLARI
Duyguyu yaşamak gibi, yerinde , kararında, zamanında verilebilecek tüm tepkiler yararlıdır. Burada da her şeyde olduğu gibi yine orta yol geçerlidir. Gereksiz her şeye tepki vermek ya da yaşanan olaylara hiçbir tepki vermemek, gereğinden az tepki vermek, ve gösterilen tepkinin uzun süreli olması, doğru değildir.
SON SÖZLER
Tepkilerimizi yasal zeminlerde sürdürebiliriz. Kavga, gürültü, saldırı gibi ilkel yöntemlerin; her zaman, her iki taraf için zararlı sonuçlarla sonlanacağını bildirmek isterim.
Tartışma, eleştirme de bir tepki örneğidir. SÖZLÜ SALDIRI VEYA YOĞUN ELEŞTİRİ ORTAMINDAN NASIL KAZANÇLI ÇIKARIZ? Sonraki yazı… Haftaya burada
Kalın; sağlıkla, mutlulukla!..
16.11.2024
Dursun BİLGİN